چینه نگاری نهشته های دونین پایانی-کربنیفر آغازین (سازند جیرود) در البرز مرکزی بر اساس کنودونتها

گسترش نهشته هایی با سن دونین میانی- بالایی تا کربنیفر زیرین همانند بسیاری از نقاط دنیا در کشور ما نیز قابل توجه و اهمیت است. کشور ما که در این زمان بخشی از ساحل شمالی خشکی گندوانا را تشکیل می داده است در سرتاسر البرز از قسمت شرقی تا غربی و همچنین بخشهای ایران مرکزی و زاگرس در معرض پیشرویها و پسرویهای دریای شمالی پالئوتتیس قرار داشته است. در همه این نقاط این نهشته ها بر روی سطح فرسایش یافته رسوبات قبلی قرار دارند و یک فاصله زمانی نبود رسوبگذاری در همه این نواحی گزارش شده است. در حوضه البرز مرکزی رخنمونهای پالئوزوئیک بالایی در چند ناحیه در شمال تهران قابل مطالعه هستند این نهشته ها که برای اولین بار توسط آسرتو در دره جیرود مطالعه شده اند. نام "سازند جیرود" را بخود گرفته اند. علاوه بر دره جیرود که به عنوان برش الگوی این سازند در نظر گرفته شده است ، سازند جیرود در نواحی اطراف مانند دره زایگون، دره لالون، دره مبارک آباد، امام زاده هاشم، دره حسنکدر و اطراف کرج نیز رخنمون دارد. در این مطالعه رخنمون ها ی دره های جیرود، زایگون و لالون مورد بررسی قرار گرفته است. سازند جیرود به ضخامت تقریبی 350 متر، تناوبی از رخساره های کربناته و سیلیسی کلاستیک و کربناتی است که در برشهای مختلف یک یا دو جریان بازالتی با ضخامت 10 الی 140 متردر میان این نهشته ها نفوذ کرده اند. این سازند در رخنمونهای مختلف براساس براکیوپودها، کنودونتها، فسیلهای گیاهی و پالینومرفها مطالعه شده و سنی معادل دونین بالایی-کربنیفر زیرین را برای آن پیشنهاد کرده اند. این سازند در ناحیه مورد مطالعه در بین دو مجموعه ماسه سنگ کوارتزیتی قاعده ای و ماسه سنگ آهکی فسیل دار رأسی قرار دارد. کوارتزیت قاعده ای حدود 13-15 متر کوارتزیت سفید تا صورتی رنگ است که بر روی سطح فرسایش یافته سازند میلا قرار گرفته است. بر روی لایه کوارتزیتی قاعده ای یک لایه کم ضخامت آهکی حاوی براکیو پودا وجود دارد که گیتانی و آسرتو در 1965 آن را به فرازنین بالایی نسبت داده اند وبر روی آن 80 متر تناوب شیل سیاه رنگ و ماسه سنگ قرار دارد. در این شیل های سیاه رنگ فقط آثار زیستی استراکدهای رده های metacopina , palaeocopina و platycopinaیافت شده اند که همگی به صورت قالب داخلی فسفاتی هستند و این استراکدها سنی معادل فرازنین تا فامنین را گواهی می دهند ولی از همه مهمتر اینکه این استراکدها از انواع سازگار با محیطهای کم اکسیژن هستند و می توانند شاخصه های محیطی مفیدی باشند. بر روی این شیل ها تناوبی از لایه های آهکی، شیل و ماسه سنگ به صورت تکراری قرار دارد ازمیان لایه های آهکی این توالی کنودونتهای فامنین بالایی به دست آمده است. به دلیل اینکه این رخساره ها به ناحیه کم عمق تعلق دارند کنودونتهای زیادی از شستشوی آنها حاصل نشده است ولی از نظر سنی از پایین ترین لایه آهکی، کنودونتهای زون کنودونتی نزدیک ساحل expansa zone تا praesulcata حاصل شده است که شاخص سنی بسیار مناسبی است و از. زیست رخساره های نواحی ناحیه شلف داخلی، محسوب می شود. . این کنودونتها شامل جنسهای زیر هستند: bispathodus.bispathodus, bispathodus costatus, bispahtodus stabilis, branmehla inornata, clydagnathus ormistoni, icriodus costatus darbyensis, icriodus sp., pandorinellina sp., pelekysgnathus inclinatus, pekeysgnathus sp., polygnathus communis collinsoni, polygnathus communis communis, polygnathus communis dentatus, polygnathus inornatus, polygnathus cf. p.longiposticus, polygnathus cf. p.symmetricus, polygnathus aff. p. brevilaminus, polygnathus sp. در این مجموعه در حدود 300 عنصر کنودونتی یافت شده است . icriodus costatus darbyensis گونه غالب این مجموعه است و پس ازآن گونه های جنسهای polygnathidae و pelekysgnathidaeبرتری دارند. در مجموعه این کنودونتها تغییر رنگ مشخص و قابل ملاحظه ای دیده نمی شود. از ریز بقایای ماهیهای کوسه ای فامنین تاکساهای زیر: phoebodus typicus, ph. gothicus, thrinacodus tranquillus, denaea sp., protacrodus cf., protacrodus serra, deihim mansureae, hybodontiform. که شاخص زونهای از expansa zone تاzone praesulcata هستند نیز یافت شده اند و سن یابی توسط کنودونتها را تایید می کنند. با توجه به اینکه مطالعات براکیوپودها و پالینومرفهای این سازند در برش الگو ، سن بخش پایینی سازند را فرازنین بالایی می دانند از طرفی فسیلهای غالب در شیلهای سیاه قاعده ای سازند از استراکدهای محیطanoxic لاگونی ناحیه ساحلی تشکیل شده اند که این محیط در اثر بالا آمدن سطح آب ایجاد شده است. شاید بتوان این شیل های سیاه را معادل شیل های سیاه kellwaser ii در دونین دنیا قرار داد. از طرفی به دلیل اینکه فسیلهای موجود در اولین نهشته های فامنین بر روی این شیلهای سیاه به زون expansa مربوط می شوند، وجود یک مرحله نبود رسوبگذاری حاصل از عقب نشینی بزرگ، پس از ته نشینی شیل های سیاه را تآیید می کند وبر این اساس این عقب نشینی در در دوره زمانی معادل فرازنین پایانی تا zone expansa رخ داده است و بر اساس این مطالعات، سن بخش بالایی سازند جیرود فامنین بالایی (expansa zone-praesulcata zone?) پیشنهاد می شود. با توجه به شناسایی فسیل کنودونت polygnathus cf. longiposticus branson & mehl, 1934 متعلق به کربنیفر زیرین در نمونه شمارهzm.58 در برش زایگون ، می توان وجود رخساره های کربنیفرزیرین را در لایه های بالاتر از کوارتزیت قاعده ای سازند مبارک ( نمونه شماره zm.56 ) اثبات کرد.